کاوشی در نظام مساجد در کاربری زمین شهر و استخراج معیارهای مکانگزینی آن

مسجد بارزترین و نمادی ترین بنای شهر به شمار می رفته است.  اهمیت مسجد در برخی دورانها تا بدان جاست که مدنیت شهر در قلمرو حکومت اسلامی درگرو وجود مسجد جامع در آن شهر بوده است.  به علاوه، عنصر محوری مراکز محلات همواره مساجد محله بوده اند.  با این حال، طی سده اخیر، اتصال و پیوند مسجد با شهر در مسیر تکاملی شهرسازی آن از دست رفته و مکان‌گزینی درخور مقام و جایگاهش را در جامعه امروز ایران نیافته است. در این مقاله، بامروری بر اصول طراحی مسجدالنبی و تحولات مسجد پس از آن در دورانهای مختلف، نقش مسجد مکتب اصفهان در حیات شهری مورد بررسی قرارگفته و با مصاحبه با صاحبنظران اسلامی به معیارهای مکانی مسجد پرداخته شده است. این پژوهش سعی خود را مصروف در تدوین معیارها و شاخص های مکانی مسجد به منظور کارآیی در برنامه ریزی کاربری زمین، نیز شاخص های طراحی شهری و ملاحظات اجرایی در طراحی کالبدی و ساخت بنای مسجد دارد. در ادامه، اصول سلسه مراتب، مرکزیت، قلمرو، دسترسی، تجمع، قبله به عنوان معیارهای برنامه ریزی شهری و اصول وحدت، تمرکز، تفوق و سادگی را در قالب شاخص های طراحی شهری و اصل نخستین بنا را در چارچوب ملاحظات اجرایی پیشنهاد می دهد.